κατάχρηση δικαιώματος : ορισμός και συνέπειες

 Η καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος, η οποία απαγορεύεται από το Νόμο, είναι μία δημοφιλής έννοια, στο χώρο του ιδιωτικού δικαίου και προβάλλεται, κατά κόρον, στα Δικαστήρια, ως ένσταση, προκειμένου να απορριφθεί μία αγωγή, αίτηση κλπ.
  Ο Νόμος (αστικός κώδικας) ορίζει ότι τα δικαιώματα, που παρέχει η νομοθεσία, πρέπει να ασκούνται σύμφωνα, με το σκοπό για τον οποίο θεσπίστηκαν και όπως επιβάλλουν η καλή πίστη και τα χρηστά ήθη του μέσου ανθρώπου.
  Αν η άσκηση του δικαιώματος υπερβαίνει τα όρια αυτά, τότε χαρακτηρίζεται καταχρηστική και απαγορεύεται και έχει ως αποτέλεσμα την απόρριψη του αιτήματος για δικαστική προστασία του καταχρηστικώς ασκούμενου δικαιώματος.
  Η κατάχρηση δικαιώματος έχει ευρύτατη έννοια και εφαρμογή σε πλήθος υποθέσεων και μόνο μέσα από συγκεκριμένα και ενδεικτικά παραδείγματα, μπορεί να γίνει κατανοητή : Ας υποθέσουμε ότι κάποιος αγοράζει ένα αυτοκίνητο αξίας 30.000 ευρώ με δόσεις, ήτοι με παρακράτηση κυριότητας, πληρώνει κανονικά τις δόσεις και όταν έχει καταβάλει 29.900 ευρώ, ζητά από τον πωλητή τη μεταβίβαση της κυριότητας και αυτός αρνείται !! Η άρνηση αυτή του πωλητή μπορεί άνετα να χαρακτηριστεί ως καταχρηστική, διότι ο άνθρωπος έχει καταβάλει τη συντριπτική πλειοψηφία της αξίας του Ι.Χ και λείπουν μόλις 100 ευρώ, οπότε η εμμονή στα 100 ευρώ είναι σίγουρα κακόπιστη και μπορεί να αποκρουστεί στο Δικαστήριο.
  Γενικά μιλώντας, οι κυριότερες ενδείξεις καταχρηστικότητας είναι δύο : πρώτον, η επι μακρόν χρόνον αδράνεια του δικαιούχου και δεύτερον, η αντιφατική συμπεριφορά του, οι οποίες όμως θα πρέπει να δημιουργούν στον αντίδικο, την εύλογη πεποίθηση ότι το σχετικό δικαίωμα δεν θα ασκηθεί, αλλά τελικά ασκείται !
   Παραδείγματα : 1. Αν η απαίτησή μου παραγράφεται σε 10 π.χ χρόνια και πάω και ασκήσω την αγωγή, όταν έχει συμπληρωθεί η δεκαετία, παρά ελάχιστες ημέρες, είναι πολύ πιθανόν η αγωγή μου να αντικρουστεί ως καταχρηστική, διότι άργησα πάρα πολύ και ευλόγως ο άλλος είχε πιστέψει ότι δεν θα ασκηθεί. 2. Ασκώ μήνυση για συκοφαντική δυσφήμηση και την ημέρα του Δικαστηρίου, ο κατηγορούμενος, με παραίνεση του Προέδρου, ζητά δημοσίως συγγνώμη και εγώ αποσύρω τη μήνυση και την πολιτική αγωγή, χωρίς επιφυλάξεις και δηλώνοντας ικανοποιημένος. Αν τώρα πάω και ασκήσω αγωγή εναντίον του κατηγορουμένου, για τα ίδια περιστατικά, είτε για να βγάλω χρήματα, είτε γιατί συνέβη και κάτι άλλο με το ίδιο πρόσωπο, τότε η αγωγή μου θα πρέπει να αποκρουστεί ως καταχρηστική, διότι είχα δηλώσει ανεπιφύλακτα ικανοποιημένος στο ποινικό Δικαστήριο και έτσι η συμπεριφορά μου εμφανίζεται ως αντιφατική και ο κατηγορούμενος πίστευε εύλογα ότι "είχε καθαρίσει" με την υπόθεση αυτή. 3. Είναι δύο αδέλφια, που τους έχει αφήσει ο πατέρας τους ένα σπίτι, εξ ημισείας, 50% εξ αδιαιρέτου και κάποια στιγμή ο ένας παντρεύεται μία γυναίκα, με μεγάλη ακίνητη περιουσία και μετακομίζει σε ένα από τα σπίτια της και λέει στον άλλο, ότι μπορεί πλέον να χρησιμοποιεί το πατρικό σπίτι ως δικό του, προφορικά, χωρίς συμβόλαια και χωρίς μεταβίβαση του 50%. Αν μετά από πολλά χρόνια, τα αδέλφια τσακωθούν, για κάποιο λόγο και εκείνος με την πλούσια γυναίκα, αρχίσει να διεκδικεί δικαιώματα στο πατρικό σπίτι, π.χ να εγκατασταθεί και εκείνος σε αυτό, παρόλο που ο άλλος έχει επίσης παντρευτεί και μένει με τη ..φτωχή γυναίκα του και ενώ έχει πλήθος ακινήτων για να μείνει, είναι νομίζω προφανές ότι η συμπεριφορά του είναι καταχρηστική και θα πρέπει να κριθεί ως τέτοια από το Δικαστήριο.
   Να σημειώσουμε τέλος ότι η καταχρηστικότητα δεν προκύπτει πάντα από ένα μόνον στοιχείο, π.χ την επί μακρόν αδράνεια του δικαιούχου, διότι πολλοί άνθρωποι είναι "της τελευταίας στιγμής", αλλά θα πρέπει να εξετάζεται ένας συνδυασμός παραγόντων, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση.
   Το κυρίαρχο στοιχείο είναι συνήθως ότι ο δικαιούχος επιδιώκει κάποιο άλλο σκοπό με τη συμπεριφορά του, κατά κανόνα εκδίκηση ή ταλαιπωρία του αντιδίκου και γενικά σκοπό, ο οποίος (πρεπει να) αποδοκιμάζεται από την έννομη τάξη, την καλή πίστη και τα χρηστά ήθη της κοινωνίας μας.